Kaffee choy va suvdan keyin dunyodagi eng mashhur ikkinchi ichimlikdir. U qulay tarzda uyda yoki ajoyib restoranlarda ichiladi. Qahva va uning turlarini tayyorlash uchun cheksiz imkoniyatlar mavjud bo‘lib, ta’mi, hidi va ko‘rinishi turiga qarab farq qiladi. Ko‘pchilik odamlar ertalab yoki hatto butun kunni qahvasiz tasavvur qila olmaydi, deb aytish mubolag‘a emas. Dunyo bo‘ylab har kuni taxminan 3 milliard stakan qahva ichiladi, Polshada esa qahva iste’moli har bir fuqaro uchun kuniga 1 dan 1,5 stakangacha o‘zgarib turadi. U o‘zining rag‘batlantiruvchi ta’siri va bir qator sog‘liqni saqlash xususiyatlari tufayli qadrlanadi. Barcha bu qahva shovqinlari orasida esa qovurilmagan xom qahva tobora ko‘proq ajralib turib, bugungi kun qahramoni bo‘ladi.
Qahva nima?
Qahva - bu qahva daraxtining mevasi. Bu doim yashil daraxtlar va butalar bo'lib, asosan Afrika, Janubiy Amerika va Osiyoda o'sadi. Tarixiy manbalarga ko'ra, qahva miloddan avvalgi 550-yillarda Afrikada ma'lum bo'lgan. Hozirgi kunda 104 ta noyob qahva turi tasniflangan. Tur va ob-havoga qarab qahvaning ta'mi o'zgarishi mumkin. Qahvani qovurish jarayoni, davomiyligi va tayyorlash usuli ta'sir ko'rsatadi {1,2}.
Qovurilgan qahva
Qahvani qovurish jarayoni uning ta'mi va ozuqa moddalari miqdori uchun muhimdir. Qahva qovurish ma'lum haroratda va nazorat ostidagi sharoitlarda amalga oshiriladi. Qahva turi, uning kislotaliligi, donaligi yoki qovuruvchi o'zi muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon qahvaga yanada kuchli ta'm va hid beradi. Bundan tashqari, bu jarayon davomida qahvaning kislotaliligi kamayadi.
Qovurilgan qahvaning xususiyatlari
“Qahva” so'zi esga tushganda birinchi navbatda albatta Kofein. Haqiqatan ham, maydalangan qahvadan tayyorlangan espresso taxminan 100 mg kofein o'z ichiga oladi va terapevtik doza 200 mg ni tashkil qiladi. Ushbu modda ko'pincha migren, astma, og'riq qoldiruvchi va stimulyatorlarga qarshi dorilarda uchraydi. Minerallar haqida gapiradigan bo'lsak, qahva asosan vitaminlarni o'z ichiga olmaydi, ammo natriy, kaliy, magniy va kalsiy kabi mikroelementlarni o'z ichiga oladi{3}.
U yuqorida tilga olingan kofein, teobromin va teofilin kabi moddalar orqali xotira va diqqatni yaxshilaydi. Ularning asab tizimiga ta'siri yuqori baholanadi, chunki ular miya ichidagi asab impulslarining uzatilishini tezlashtiradi. Bundan tashqari, u eslab qolish jarayonlarini, ayniqsa qisqa muddatli xotirani qo'llab-quvvatlaydi, javob berish vaqtini qisqartiradi va diqqatni jamlashni osonlashtiradi. Qahvaning vazn yo'qotishga ta'siri ham e'tiborga loyiqdir. Kofein metabolizm o'zgarishlarini tezlashtiradi va shuning uchun tana vaznini kamaytirishga qaratilgan sog'lom va muvozanatli ovqatlanishga qo'shimcha bo'lishi mumkin{3}.
Tibbiyotda qahva qo'llanilishi
Bundan tashqari, ba'zi kasalliklarda foydali bo'lishi mumkin. Ularga Alzheimer kasalligi, Parkinson kasalligi va 2-toifa diabet kiradi.
Illinoys universiteti (AQSh) olimlari Parkinson kasalligi, Alzheimer kasalligi va qahva iste'moli o'rtasidagi bog'liqlik bo'yicha keng qamrovli tadqiqotlar o'tkazdilar. Ular ko'rsatdiki, agar siz har kuni 3 stakan maydalangan qahva ichsangiz, ushbu kasalliklar xavfi sezilarli darajada kamayadi. Qahva ichuvchilarda bu kasalliklar statistik jihatdan ichmaydiganlarga nisbatan 8 yil kechroq yuzaga kelgan (64 va 72 yoshda). Ushbu hodisa erkaklarda ayollarga qaraganda aniqroq namoyon bo'ldi, shuningdek, 3 stakandan ortiq qahva iste'moli ushbu kasalliklar xavfini kamaytirmadi{3}.
Allergiyalar va astma
Kofein bo'yicha so'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, u astma va allergiyalarni davolashda qiziqarli qo'shimcha bo'lishi mumkin. Kofein allergik reaksiyaga sabab bo'ladigan gistamin konsentratsiyasini kamaytiradi va astma tutqanoq paytida bronxlarni kengaytirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Natijada, hujumlar kamroq va qisqaroq davom etadi{3}.
Mineral moddalar haqida gapiradigan bo'lsak, qahva asosan vitaminlarni o'z ichiga olmaydi, lekin natriy, kaliy, magniy va kalsiy kabi mikroelementlarni o'z ichiga oladi{3}.
Qahva va magniy
Ushbu maqola abadiy savolga e'tibor qaratdi: qahva magniyni "yuvib tashlaydimi"?
Odatda qahva tanadan magniyni chiqarib yuboradi, degan fikr mavjud. Ha, qahva ichgandan so'ng siydikda magniy chiqarilishi biroz oshadi va bu bir necha soat davom etadi, bunda kofein javobgardir. Ammo bu harakatni yomon ko'rmaslik kerak. Eslaylik, qahva ham magniy o'z ichiga oladi va eng muhimi, u chiqarilganidan ko'proq magniy beradi. Taxminan 100 gramm tayyorlangan qovurilgan qahva 7 dan 24 mg gacha magniy beradi{4}.
Uning mashhurligining oshishi tabiatga va sog'lom turmush tarziga qaytishga bog'liq. Yashil qahvaning tanaga ijobiy ta'siri qovurilgan qahvadan ham yaxshiroq bo'lishi mumkinligi aniqlangan. Buning sababi, tutunlash jarayonida ozuqa moddalari yo'qotilmasligidir. Bu ayniqsa antioksidantlar va xlorogen kislota uchun to'g'ri keladi. U kartoshka, badrijon, pomidorlarda ham mavjud, lekin choy va qahvada ancha yuqori konsentratsiyada uchraydi. Afsuski, yuqori haroratda tutunlashda fenol birikmalari miqdori kamayadi. Bu qon tomirlarining reaksion qobiliyatini yaxshilaydi, uglevod almashinuviga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu esa diabet va semirish, shuningdek metabolik sindromning oldini olishda muhimdir.
Yashil qahva qanday ta'mga ega?
Yashil qahvaning ta'mi yashil qahva ning ta'miga o'xshash bo'lishi mumkin. Bu, shuningdek, navga ham bog'liq. Umuman olganda, u qovurilgan qahvadan yengilroq, achchiqroq va nordonroq bo'lishi aytiladi. Kofein miqdori qovurilgan qahva bilan deyarli bir xil, chunki bu alkaloid qovurish jarayonining harorati yoki davomiyligidan ta'sirlanmaydi.
Uglevod almashinuviga ta'siri
Qon shakarining normal konsentratsiyasini saqlash tananing homeostazisini ta'sir qiluvchi asosiy mexanizmlardan biri bo'lib, diabetga chalingan odamlar uchun yanada muhimdir. Xom qahvada mavjud bo'lgan xlorogen kislota ovqat hazm qilish traktidan glyukozaning so'rilishini 80 % gacha kamaytirish ta'siriga ega. Bundan tashqari, ushbu xususiyat tufayli u oziq-ovqatlarning glykemik indeksini pasaytiradi, ammo faqat og'iz orqali qabul qilinganda. Yashil qahva donalaridan olingan ekstraktlar ham shunday ta'sirga ega. 1 % xlorogen kislota ekstrakti kemiruvchilarga berilgandan so'ng, ularning qon shakar darajasi 43 % ga pasaydi{5}.
Qon bosimiga ta'siri
Qon bosimi yuqoriligi tobora ko'proq odamlarni ta'sir qilayotgan muammo bo'lib, uning samarali davolanmasligi to'satdan yurak-qon tomir hodisalari xavfini sezilarli darajada oshiradi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, xom qahva ekstrakti qon bosimini pasaytirishda foydali bo'lishi mumkin. Bu tajribalar sichqonlarda o'tkazilgan va ularga ekstrakt berilgandan so'ng uning qon bosimini pasaytiruvchi ta'siri kuzatilgan. Shuni ta'kidlash kerakki, bunday sinovlar odamlar ustida ham o'tkazilgan. Yashil qahva ekstrakti ham tanamizga shunga o'xshash ta'sir ko'rsatdi. Bu ehtimol, azot oksidi (NO) sekretsiyasining oshishi va shu bilan qon tomirlarining kengayishi bilan bog'liq edi. Shuningdek, yashil qahva ekstraktidagi xlorogen kislota kortizol darajasini pasaytirishi mumkin degan nazariya mavjud. Bu "stress gormoni" deb ataladi. Uning ortiqcha miqdori azot oksidi miqdorining kamayishiga, shuning uchun qon tomirlarining torayishi va qon bosimining oshishiga olib keladi{6}.
Qarshi ko'rsatmalar
Tadqiqot davomida xom qahva, uning ekstraktlari va xlorogen kislotaning o'zlari yon ta'sirlarni keltirib chiqarishi mumkinligi ham e'tiborga olindi. Ko'pchilik hollarda ular e'tiborga olinmadi va ushbu moddalarning xavfsizligi tasdiqlandi. Biroq, yashil qahva bilan ortiqcha foydalanmaslik kerak bo'lgan bir nechta holatlar mavjud. Birinchidan, yuqori kofein qabul qilish diabet va insulin qarshiligi bo'lgan odamlarda asoratlar xavfini oshirishi mumkin. Bu yerda kalit, tarkibida kofein bo'lmagan yashil qahva turlarini tanlashdir. Ikkinchidan, qisqa muddatli va yuqori dozadagi xlorogen kislota (kuniga 2 g dan ortiq) homotsistein konsentratsiyasining oshishiga olib kelishi va yurak-qon tomir kasalliklariga hissa qo'shishi mumkin. Xulosa oddiy: hamma narsada bo'lgani kabi, bu yerda ham me'yor va sog'lom aqlni saqlash kerak{7}.
Xulosa
Xom qahva hozirda mashhurlik kasb etmoqda va qovurilgan qahva darajasiga yetishdan oldin Vaysel suvining ko‘p qismi o‘tadi. Bundan tashqari, uning ta’mi dastlab qabul qilinmasligi mumkin, ayniqsa biz qovurilgan qahvaning ta’miniga o‘rganib qolgan bo‘lsak. Ammo undagi moddalar ta’siri sezilarli. Shuningdek, uning damlab ichilishi xlorogenik kislota yoki undagi boshqa sog‘liqni qo‘llab-quvvatlovchi birikmalarni ta’minlashning yagona usuli emasligini eslash kerak. Bozorda ko‘plab ta’msiz ekstraktlar va konsentratlar mavjud. Ular kundalik ovqatlanishingiz uchun qiziqarli alternativ bo‘lishi mumkin. Bu dori emas, balki yuqorida aytilgan kasalliklarni davolash uchun qo‘shimcha ekanligini unutmaslik kerak. Bu esa uning juda foydali ekanligiga hech qanday ta’sir qilmaydi.
Bibliografiya :
- Geoffrey Burnie va boshqalar, Botanica: alifbo tartibida tasvirlangan, 10 000 dan ortiq bog‘ o‘simliklari haqida, Germaniya: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
2 tanlangan o‘simlik oilalari uchun jahon ro‘yxati: Royal botanika bog‘lari, Kyu. [2010-12-03 da olindi].
- Zdrojewicz Z., Grześkowiak K., Łukasiewicz M., Qahva ichish sog‘lommi?, “Medycyna Rodzinna” 2016, № 3
- Jarosz M., Wierzejska R., Qahva ichish va 2-toifa diabet xavfi, optimistik ilmiy hisobotlar, “Epidemiological Review” 2012, № 66.
5. Li Kwok Cheong JD, Croft KD, Henry PD Matthews V, Hodgson JM, Ward NC Yashil qahva polifenollari yog‘li ovqat bilan oziqlangan sichqonlarda metabolik sindrom xususiyatlarini kamaytirmaydi va endotelial funksiyani yaxshilaydi. Bogen. biochem. Biophyse. 2014; 559: 46-52.
- Revuelta-Iniesta R., Al-Dujail E. Yashil qahva iste'moli sog'lom shaxslarda 11b-HSD1 ferment faolligini ta'sir etib, qon bosimini va tana tarkibini kamaytiradi: yashil va qora qahvadan foydalanilgan krossover pilot tadqiqot. BioMed. Auflösung int. 2014; http://dx.doi.org/10.1155/2014/482704
- Olthof MR, Hollman PC, Buijsman MN, Amelsvorrt JM, Katan MB Xlorogenik kislota, Kvertsetin-3-Rutinozid va qora choy fenollari inson organizmida batafsil metabolizatsiyalanadi. J. Nutr. 2003; 133: 1806
